DERİK TARİHİ

DERİK TARİHİ / DÎROKA DÊRİKÊ

İlçeye ilk gelen Erzurum Hozat Pülümür üçgeninde bulunan ve Rutan Aşireti mensubu olan Dawudê Kalo kabilesi ile Mala Qeya kabilesi olmuştur. Aslen bu iki kabile Rutan Aşiretinin kabilesidir, iç çatışmaların yaşandığı süreler içerisinde bu aşiretin bir kolu İç Anadolu bölgesine, bir kolu Diyarbakır yöresinde, Têrikan Bölgesi olarak anılan bölgeye göç etmişlerdir. Tunceli’deki köylerinin adı olan Rutan adını da, Diyarbakır’dan 45kmuzaklıkta oluşturdukları köye vermişlerdir. Yerleşmeye gelen bu iki kabile, yerleşim alanlarının yabancısı olduğundan dolayı, bu yerleşim yerinde nasıl bir hükmün sürdüğünü bilmemektedirler. Bir süre sonra, nasıl bir hükmün sürdüğünü anlamışlardır. Yerleştikleri alanda en az yirmi köye sahip olan, ”Çıplak Heso”adında, bir mir yaşamaktaydı Bu mirin özelliği, yılda bir defa ilkbahar mevsiminde kendi köylerinin bulunduğu alanları gezer ve bu gezme esnasında gözüne kestirdiği hangi kız yada kadın olursa olsun kendisine alırdı. Bu olay sürekli devam etmekteydi. Yine öyle bir gezi esnasında yanında bulunanlar gezilerine Rutan köyünü de dâhil etmesini talep ederler. Bunun üzerine mir, gezisi içerisine dâhil ettiği köye gittiği esnada Dawudoğulları (Dawudê Kalo) kabilesinin bir düğünü vardı mir, bu düğüne gider ve düğünde Davutoğulları kabilesinden olan bir gelini görür ve gözünü bu gelinden alıkoyamaz. Herkes Mirlerinin bu geziyi de burada bitirdiklerini anlamıştır yemekler yenilir, düğün şenliği biter sabahleyin mirlerinin istemi kabile reislerine iletilir, kabile reisleri daha önce yaptıkları plan gereği teklifi kabul eder ancak gelini vermeleri için Mirlerinin bir gün daha yanlarında kalmalarını ve gelinlerinin isteklerini karşıladıktan sonra kendilerine vereceklerini söylerler mir bunu kabul eder ve adamları yemeğin üzerine oturdukları vakit Davutoğulları ve Kayıhanlılar yaptıkları plan gereği yemeğe oturanlara saldırır Mir ve adamlarının tümünü öldürdükten sonra aynı gece göç ederler bu göç etmeleri ta ki Derik sınırları içerisine gelinceye kadar devam eder, Davutoğulları ilçenin girişine dağlık kesimine yerleşirler, o yerleşim yerine günümüzde hala Garê Rezê Dêvid ‘Davutoğullarının Girdabı’, diğer kabile olan Kayıhanlılar ise Derik’in ovalık kesimine düşen Xirbê Qeya ‘Qeyalar’ın harabesi’ olarak anılan yere, 1500 yılında yerleşirler.

Her iki kabileden olanlar Şuan Derik’te Mala Dawudê Kalo ile Mala Qeya olarak anılmakta ve Derik’te ikamet etmektedirler. Mala Dawudê Kalo ilçe sınırları içerisine yerleşmeden önce bir süre Tilbisimde (Tepebağ) ikamet etmişlerdir ancak Mala Qeya Taalbeş (Alagöz) köyüne yerleştikten sonra ilçenin hiçbir oluşumunda yer almamışlardır.Dawudê Kalodaha sonra Cevizpınar mahallesine gelerek, pınarın üst kısmında bulunan Kasr’ı inşa ederek bu kasırda ikamet etmiş bulunmaktadırlar

Bu iki kabilenin böyle bir yeri tercih etmelerinin altında yatan gerçeklik yerleşilen yerin stratejik bir önem arz etmesidir. Eğer Çıplak Heso’nun adamları, Diyarbakır tarafından gelirlerse Dawudoğulları, Mardin bölgesinden gelirlerse Kayıhanlılar direnecektir. Gelecek saldırıyı birlikte bertaraf ederlerdi. Böylece ilçenin ilk kuruluşunun temelleri Cevizpınar’da atılmıştır. Dawudê Kalo Kabilesi Derik’e gelip yerleştikleri dönemde Derik’te hiç kimse ikamet etmemekteydi.İlçenin etrafında bulunan  dağlarda yerleşim alanlarının izleri ve şimdi ilçemizin birer mahallesi olan Zeytinpınar ve Tepebağ birer yerleşim alanı olarak vardı.Bu yüzden özellikle bu kitapta sadece ilçe merkezinin kuruluşu ele alınmıştır.

İlçe çevresinde her ne kadar çeşitli zaman dilimlerinde birileri yerleşmişse de asıl olan ilçe merkezi bu iki kabilenin göç etmesinden sonra kurulmuştur.